Wspomnienia wojenne 1914-1920 : gen. Franciszek Latinik (przygotował do druku : Janusz A. Rieger)
Wspomnienia wojenne 1914-1920 : gen. Franciszek Latinik (przygotował do druku : Janusz A. Rieger)
Wspomnienia generała Franciszka Latinika przygotowane do druku przez Janusza Riegera pt. Wspomnienia wojenne 1914-1920 : Generał Franciszek Latinik należy do grona twórców naszej niepodległości w latach 1918-1920. Szczególnie zasłużył się zatrzymując atak czeski na Śląsku Cieszyńskim, natarcie bolszewików na Warszawę, prowadząc walki w Małopolsce Wschodniej, wspierając powstańców na Górnym Śląsku, później – organizując i prowadząc szkolenie wyższych dowódców.
Do służby w polskim wojsku był doskonale przygotowany: ukończył Szkołę Wojenną austriackiego Sztabu Generalnego we Wiedniu, pracował w biurze kartograficznym, potem w biurze krajoznawczym, na podstawie kilkumiesięcznych badań w terenie zrobił opis Bośni, Hercegowiny, Dalmacji i Czarnogóry dla celów wojskowych strategiczno-taktycznych. Kierował kursami zdjęć kartograficznych i podróży taktycznych szkoły sztabu generalnego we Wiedniu, wykładał w wyższej szkole oficerskiej, był dowódcą szkoły podoficerskiej, dowódcą rocznej szkoły oficerów rezerwy, komendantem Szkoły Kadetów. Kierował różnymi jednostkami począwszy od oddziału technicznego i kompanii, podczas I wojny światowej dowodził najpierw pułkiem, potem – brygadą. Brał udział w ofensywach i w walkach pozycyjnych – w 142 bitwach i potyczkach, przebywał prawie 700 dni na liniach obronnych i w walkach pozycyjnych. W 1915 r. dowodzony przez niego pułk odegrał główną rolę w przełamaniu frontu pod Gorlicami. W walce obronnej stosował obronę czynną. Towarzyszył podległym mu żołnierzom także w okopach i w natarciu. Jego charakter, wiedza, doświadczenie i osiągnięcia wojenne zyskały uznanie naczelnego dowództwa sił zbrojnych w wolnej Polsce: w 1918 r. oddano pod jego komendę organizujące się wojsko polskie na Śląsku Cieszyńskim, a za zatrzymanie przeważających kilkakrotnie sił czeskich pod Skoczowem w styczniu 1919 r. został powołany do pierwszej kapituły krzyża Virtuti Militari i odznaczony tym orderem, awansował do stopnia generała. Z początkiem sierpnia 1920 r. powierzono mu przygotowanie obrony przedpola Warszawy, gubernatorstwo wojskowe Warszawy i organizację na nowo 1 Armii, która miała powstrzymać główne natarcie Armii Czerwonej na Warszawę; zadanie wykonał zadając przeciwnikowi poważne straty. We wrześniu i październiku 1920 r. dowodząc Samodzielną Grupą Południową w walce z bolszewikami w okolicach Rohatyna i dalej na wschód niszczył siły nieprzyjaciela spychając je wzdłuż Dniestru za Zbrucz. Po zakończeniu walk zlecono mu organizację i dowództwo Kursów Informacyjnych dla wyższych dowódców i generałów w skali całego kraju – zadanie niezwykle ważne dla przyszłości wojska, później jeszcze dowództwo okręgu w Kielcach, a po jego likwidacji w wyniku zmiany struktury dowodzenia – dowództwo korpusu w Przemyślu. Wspierał powstańców Górnego Śląska tak przed powstaniami, jak i w okresie powstań. W 1923 r. został powołany do Komitetu Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza.
Podczas zamachu stanu i przejęciu władzy przez J. Piłsudskiego w maju 1926 r. nie był już w wojsku.
Postać gen. Franciszka Ksawerego Latinika, jego droga życiowa i służba wojskowa przewijają się w różnych opracowaniach poświęconych historii walk o niepodległość, w opracowaniach „rocznicowych”, w internecie i w gazetach; przedstawiają one jego postać i działalność, choć niektóre bywają mniej starannie opracowane, zdarzają się też stronnicze. Jego książki: Żołnierz polski pod Gorlicami 1915 (wydana w 1923 r.), Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919 (wydana w 1934 r.), Bój o Warszawę: Rola wojskowego gubernatora i 1-szej armii w bitwie pod Warszawą w 1920 r. (wydana w 1931 r.) pokazujące epizody jego działań zostały zdigitalizowane i są dostępne w internecie; dwie pierwsze doczekały się wznowienia (pierwsza w 2023, druga – w 2025 r.). Jego podobizna widnieje na kilku okolicznościowych znaczkach pocztowych, wydanych z okazji setnej rocznicy odzyskania niepodległości. W Warszawie i Skoczowie pojawiły się ostatnio tablice pamiątkowe, w Krakowie nazwano jeden ze skwerów jego imieniem.
Wspomnienia pokazują nie tylko walki w których Autor brał udział, ale także samego Autora z mniej znanej dotąd strony, bo w publikowanych przez niego książkach – o czym sam pisze – komentarze autorskie są oszczędniejsze. Tekst dobrze pokazuje bohaterstwo i patriotyzm żołnierza polskiego, który nawet w armii austriackiej wierzył, że walczy o wolną Polskę. Pokazuje też warunki, w jakich żołnierzom przyszło walczyć: głód, zimno, braki w odzieży, noclegi na ziemi – nierzadko na mrozie, szafowanie ich życiem przez nieprzemyślane decyzje wyższych dowództw i sztabów. Pokazuje też jak Autor dzielił wraz z nimi te trudy, jak nieraz osobiście prowadził ich do ataku. Ze Wspomnień wyłania się nie tylko obraz dowódcy, wymagającego od siebie i od innych, troszczące- go się o swoich podwładnych, ale także wodza, samodzielnie i z powodzeniem kierującego podległymi mu jednostkami, w szczególności na Śląsku, w obronie przedmościa warszawskiego, w Galicji Wschodniej. Wspomnienia Autor przeznaczył m.in. „dla zawodowych taktyków – dowódców i dla żołnierza polskiego”. Fakty i komentarze w nich zawarte są aktualne – mimo znacznie zmienionych warunków walki – także dziś, w szczególności te, które dotyczą wzajemnego stosunku oficerów i żołnierzy, konieczności dobrego rozpoznania, elastyczności w podejmowaniu decyzji, kształcenia dowódców wszystkich szczebli. F. Latinik wnikliwie pokazuje stosunki panujące w wojsku austriackim, a później także w polskim. Wspomnienia potwierdzają, znane także z innych prac, rabunki wojsk austriackich i niemieckich na podbitych terenach oraz bezwzględne obchodzenie się z ludnością cywilną, wysiedlenia, egzekucje. W wielu miejscach Autor odsyła do szkiców, tych jednak w większości brak w zachowanych egzemplarzach Wspomnień; odsyłacze do nich pozostawiono w nadziei, iż kiedyś uda się może te szkice odnaleźć i rzeczywiście już w trakcie prac redakcyjnych w ramach kwerendy archiwalnej w Centralnej Bibliotece Wojskowej odkryto 20 szkiców, głównie brudnopisowych, ważnych zwłaszcza dla działań Grupy Południowej w 1920 r. Dla orientacji czytelnika w terenach działań wojennych dodano opracowane specjalnie mapy orientacyjne.
Spis treści
Od redaktora. 9
O Wspomnieniach gen. Franciszka Latinika. 13
Zasady redakcyjne . 20
Skróty archiwów, bibliotek i wybranej literatury. 23
WSPOMNIENIA
Zamiast przedmowy . 25
I. Życiorys. 27
Lata dzieciństwa. 27
Lata młodzieńcze . 30
Lata służby oficerskiej . 33
Służba w odrodzonej Polsce . 43
II. O wojsku i o wojnie w ogólności. 58
III. Działania wojenne w czasie I wojny światowej. 69
Wybuch wojny. Plany wielkich mocarstw . 69
III.1. Działania wojenne na terenie Galicji i Kongresówki
w 1914-1915 r. . 71
Ofensywa austriackiej 1 armii gen. Dankla . 73
Zaniechanie ofensywy. Odwrót austriackiej 1 armii nad
San i Wisłokę . 81
Obsada zachodniego brzegu Sanu . 84
Dalszy odwrót austriackiej 1 armii do Galicji Zachodniej . 85
Definitywny odwrót z linii Wisłoki. 90
Ponowna ofensywa przeciw Rosji. 91
Walki pod Dęblinem. 96
Ponowny odwrót austriackiej 1 armii. 99
Początek wojny pozycyjnej . 106
6
Walka pozycyjna w Galicji Zachodniej . 109
III.2. Walki od Gorlic do Brześcia nad Bugiem w 1915 r. . 119
Przełomowa bitwa pod Gorlicami z następną ofensywą. 119
Przesunięcie VI-go korpusu do Galicji Wschodniej. 152
III.3. Walki nad Strypą w 1915-1916 r. . 153
III.4. Front w Gorganach w 1916 r.. 168
III.5. Walki na Bukowinie Rumuńskiej w 1916-1917 r. . 173
III.6. Walki na froncie włoskim w 1917-1918 r. . 200
Walki nad Soczą w okolicach Triestu. 200
Ofensywa austriacka znad Soczy po Piawę. 219
Na froncie tyrolskim w Alpach Dolomickich . 226
III.7. Leczenie w Krakowie. Objęcie inspektoratu w Zamościu. 235
IV. Przebieg służby w nowopowstałej Polsce. 237
IV.1. Walka o Śląsk Cieszyński . 238
Działalność jako dowódca frontu śląskiego
w latach 1918-1919. 239
Działalność jako przedstawiciel rządu przy komisji plebiscytowej
w 1920 r.. 257
IV.2. Walka w obronie Warszawy . 262
Czynności przygotowawcze. 263
Bitwa pod Warszawą. 271
IV. 3. Operacje wojenne w Małopolsce Wschodniej . 278
Sytuacja na froncie . 278
Ofensywa Grupy Południowej . 282
ANEKS
Franciszek Ksawery Latinik – człowiek i żołnierz . 291
Rodzina . 291
Osobowość . 297
Charakterystyka stosunków panujących w armiach . 320
Kartki z życiorysu . 327
Uwagi końcowe. 359
Biogram służby wojskowej gen. Franciszka Latinika i jego publikacje. 363
Literatura — wybrane publikacje o gen. Franciszku Latiniku
i jego działaniach . 369
Franciszek Ksawery Latinik and His Memoirs. 375
7
DOKUMENTY
1. Nekrolog Teofila Jelita Romera z 1894 r. (Załącznik „A”). 380
2. Życiorys F. Latinika (sprzed 1934 r.) . 381
3. Zeszyt ewidencyjny F. Latinika w RKU Kraków-Miasto z 1949
r. (wyciąg) . 389
4. F. Latinik, Rozwiązanie kwestii Śląska Cieszyńskiego . 394
5. F. Latinik, Memoriał w sprawie Śląska Cieszyńskiego . 395
6. Sprawa Śląska za czas od 20 czerwca 1919 . 402
7. F. Latinik, Raport o postępach organizacji 6 Dywizji Piechoty
z 19 IX 1919 r. . 404
8. Ppor. Czech, Historia Grupy Południowej (fragmenty) . 406
9. Rozkaz DOG Kielce nr 84 z 11 XI 1921 r. . 415
10. Sprawozdanie z zebrania
w dn. 21 listopada 1922 r. w Przemyślu (Załącznik „B”) . 418
11. Sprawozdanie F. Latinika z podróży po Śląsku Cieszyńskim
4-8 marca 1927 r. . 430
12. Odezwa Komitetu Budowy Pomnika gen. T. Rozwadowskiego . 433
13. List wychowanków zakładu salezjańskiego (lata 20-te lub 30-te) . 434
14. List związku byłych wojskowych w czeskim Cieszynie z 1934 r. . 436
15. List straży obywatelskiej m. Warszawy z 1935 r. . 437
16. List F. Latinika do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”
w sprawie „Cudu nad Wisłą” . 438
17. Wniosek i decyzja F. Latinika o odznaczeniu ppłk. O. Liszki
Krzyżem „Walecznym Śląsk”.441
18. F. Latinik, Przemysł uzbrojenia – kryzys gospodarczy –
pacyfizm . 442
19. Wywiad F. Latinika dla „Dziennika Zachodniego” z 1945 r. . 458
Szkice. . . . 461
Spis ilustracji. 488
Spis map. 492
Indeks osób . 494
Indeks nazw geograficznych. 503
Książka ukaże się nakładem wydawnictwa DiG.
