Syberia 1917–1922 we wspomnieniach i relacjach żołnierzy Wojska Polskiego : Waldemar Rezmer
Syberia 1917–1922 we wspomnieniach i relacjach żołnierzy Wojska Polskiego : Waldemar Rezmer
Książka historyczna Waldemara Rezmera pt. Syberia 1917–1922 we wspomnieniach i relacjach żołnierzy Wojska Polskiego : Nie domyślał się Cyprian Godebski, poeta, legionista napoleoński, snujący przeróżne refleksje społeczne i stawiający pytanie: czy Polska naprawdę odniesie pożytek z martyrologii najlepszych w narodzie? – że kiedyś po latach, w 1914 r., żołnierz polski rozpocznie znowu walkę i wędrówkę tułaczą „po lądach, morzach, piaskach gorących i mrozie”… Lecz nie śniło mu się, że w 1917 r. pojawią się na dalekiej Syberii – na ziemi wielowiecznej polskiej męki i niedoli – zbrojne oddziały Wojska Polskiego, które podążać będą znad Wołgi, przez góry Uralu, niezmierzone stepy i tajgę syberyjską, pokonując śnieżne zaspy, burze i przenikliwy mróz, do Niepodległej Polski.
Syberia zawsze budzi w sercach polskich bolesne wspomnienia, gdyż powszechnie utożsamiana z Sybirem, kojarzy się z martyrologią dziesiątków tysięcy ich rodaków, którzy przez ostatnie trzy wieki trafiali za Ural. Pojawienie się Wojska Polskiego na Syberii jest czymś tak fantastycznie znamiennym, że nie tylko historyk ze zdumieniem i czcią na dzieje tego wojska spogląda. „Jest więc sprawiedliwość dziejowa – Nemezis (bogini zemsty, sprawiedliwości i przeznaczenia) mści się nieraz okrutnie”.
Za symbol odrodzenia Polski w 1918 r. można było uważać fakt, że na ziemiach katorgi Polaków, na złowrogiej Syberii – zabłysnął oręż polski, polski las bagnetów, pojawiły się i walczyły oddziały pod znakiem srebrnych orłów.
Do rąk czytelnika trafia wybór źródeł historycznych o szczególnym znaczeniu, dotyczą one bowiem polskiej obecności wojskowej we wschodniej Rosji i na Syberii w latach 1917–1922, tj. od upadku caratu do czasu powrotu do Polski ostatnich grup żołnierzy. Skromna jest wciąż wiedza o naszych rodakach, którzy służyli w latach 1917–1920 w polskich formacjach wojskowych na tym dalekim obszarze, o ich walce z bolszewickimi partyzantami i regularnymi oddziałami Armii Czerwonej, o ich zmaganiach z syberyjską przyrodą – złowrogą tajgą, mrozem i śniegiem, martyrologii i skomplikowanych, często tragicznie zakończonych, drogach powrotu do kraju. W książce opowiadają o tym uczestnicy tych wydarzeń – polscy żołnierze. Ich memuary zawierają masę spostrzeżeń, opisów, charakterystyk i opinii, których badacz nie znajdzie w dokumentach. To właśnie te świadectwa są w stanie przekazać niepowtarzalną atmosferę tamtych, często bardzo dramatycznych wydarzeń.
Spis treści
Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 15
Stefan Witold Wojstomski / Między Wołgą a Uralem i na Syberii / 23
Antoni Aleksandrowicz / Odwrót 5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii w 1919 r. / 209
Tomasz Leonard Bełta / Sprawozdanie z pobytu w niewoli bolszewickiej w Krasnojarsku / 221
Stanisław Branicz, Jan Góralczyk, Roman Sztaba / Zeznania trzech oficerów 5 Dywizji Strzelców zbiegłych z niewoli bolszewickiej w sierpniu 1920 r. / 233
Władysław Czuma / Relacja z ucieczki z niewoli bolszewickiej kapitana wojsk polskich / 238
Artur Filenbaum / Sprawozdanie o sytuacji jeńców Polaków w obozach w Krasnojarsku i Moskwie / 247
Antoni Gługiewicz / Zeznania oficera 5 Dywizji Strzelców, uciekiniera z niewoli sowieckiej, złożone w Ekspozyturze Oddz. II MSWojsk. w Dęblinie / 251
Kazimierz Goński / Sprawozdanie Kazimierza Gońskiego – wysłannika Wydziału Narodowego Polskiego w Ameryce do Wojsk Polskich we Wschodniej Rosji / 255
Maurice Janin / Moja misja na Syberii 1918–1920 / 305
Michał Jarmoliński / Jazda kurierska z Harbina via Władywostok i przekroczenie frontu bolszewickiego (odcinek mozyrski) / 313
Kazimierz Karowski / Wyjaśnienia o służbie w 5 Dywizji Strzelców (Syberyjskiej) i pobycie w niewoli bolszewickiej / 324
Władysław Kobyłecki / Zeznanie chorążego Władysława Kobyłeckiego z 5 Dywizji Strzelcow o pobycie w niewoli bolszewickiej / 328
Romuald Kohutnicki / Epizod bojowy z własnych doświadczeń. „Ostatnie chwile V Dywizji Syberyjskiej” / 333
Jan Kucharek / Relacja oficera 1 Pułku Strzelcow 5 Dywizji Strzelców z pobytu niewoli sowieckiej / 344
Andrzej Meldoch / Raport księdza Andrzeja Meldocha, kapelana 2 Pułku Strzelców o kapitulacji 5 Dywizji Strzelców / 349
Michał Onoszkowicz-Jacyna / Relacja oficera Batalionu Kadrowego 5 Dywizji Strzelców z niewoli sowieckiej / 351
Franciszek Podejma / Zeznanie podporucznika Franciszka Podejmy, oficera 2 Pułku Strzelców 5 Dywizji Strzelców, zbiegłego z niewoli bolszewickiej na Syberii / 358
Stanisław Rosmański / Sprawozdanie z działalności w Irkucku / 362
Paweł Rozenblat / Wyjaśnienia o służbie w 5 Dywizji Strzelców (Syberyjskiej) i pobycie w niewoli bolszewickiej / 369
Kazimierz Smólski / Wyjaśnienia o służbie w 5 Dywizji Strzelców (Syberyjskiej) i pobycie w niewoli bolszewickiej / 375
Henryk Suchanek-Suchecki / Relacja dotycząca organizacji i działań wojennych 5 Dywizji Strzelców na Syberii / 381
Kazimierz Wróblewski / Relacja oficera 5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii z pobytu w niewoli / 386
Ankieta Wojskowego Biura Historycznego skierowana do żołnierzy 5 Dywizji Strzelców w 1936 r. / 390
Bronisław Banasik / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Bronisława Banasika, żołnierza Wojska Polskiego na Syberii / 393
Bronisław Chodowski / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli bolszewickiej Bronisława Chodowskiego, żołnierza 5 Dywizji Strzelców / 396
Konstanty Chrzczonowicz / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Konstantego Chrzczonowicza, żołnierza Wojska Polskiego na Syberii / 398
Piotr Drozdowski / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Piotra Drozdowskiego, żołnierza Wojska Polskiego na Syberii / 402
Leon Kostka / Protokół z przesłuchania plutonowego Leona Kostki, podoficera 5 Dywizji Strzelców, na temat sytuacji w Rosji i warunków pobytu w niewoli bolszewickiej / 406
Władysław Krzymski / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli bolszewickiej podporucznika Władysława Krzymskiego, oficera 5 Dywizji Strzelców / 410
Bronisław Lisowski / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Bronisława Lisowskiego, żołnierza Wojska Polskiego na Syberii / 413
Stanisław Nowak / Dodatek do kwestionariusza zeznania Stanisława Nowaka, oficera batalionu szturmowego 5 Dywizji Strzelców, który powrócił z niewoli bolszewickiej / 417
Józef Rojek / Protokół przesłuchania sierżanta 5 Dywizji Strzelców na Posterunku Wywiadowczym Oddziału II Sztabu Generalnego WP w Dęblinie / 419
Władysław Sierosławski / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli bolszewickiej chorążego Władysława Sierosławskiego / 423
Alojzy Stanisławowicz / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Alojzego Stanisławowicza, strzelca 5 Dywizji Strzelców / 427
Zygmunt Trojnarski / Protokoł przesłuchania oficera intendentury 5 Dywizji Strzelców na Posterunku Wywiadowczym Oddziału II Sztabu Generalnego WP w Dęblinie / 430
Henryk Unkiewicz / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej podporucznika Henryka Unkiewicza, oficera 5 Dywizji Strzelców / 436
Bibliografia / 439
Książka historyczna ukazała się nakładem Wydawnictwa naukowego Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.
