Łódź poprzez wieki. Historia miasta, tom 3: 1914-1945 : Przemysław Waingertner
Łódź poprzez wieki. Historia miasta, tom 3: 1914-1945 : Przemysław Waingertner
Książka historyczna pod redakcją Przemysława Waingertnera pt. Łódź poprzez wieki. Historia miasta, tom 3: 1914-1945 : Historia miast przeżywa obecnie rozkwit, o czym świadczą liczne tomy przedstawiające dzieje światowych aglomeracji i mniejszych ośrodków miejskich. Rozmaite aspekty życia miejskiego przybliżane są w naukowych monografiach, esejach, a także w historiach literackich, kryminalnych czy kulinarnych. Poszukiwanie lokalnych tożsamości stanowi przeciwwagę dla procesów kulturowej unifikacji i globalizacji – jest odkrywaniem swoistego miejskiego genius loci. Odnosi się to także do Łodzi, mającej od sześciu wieków prawa miejskie, a od dwóch – status jednego z najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Pomimo istnienia ogromnej liczby publikacji o mieście nad Łódką, odczuwalny jest brak nowego syntetycznego opracowania jego pełnej historii. Oddawana w ręce Czytelników wielotomowa publikacja, będąca efektem prac licznego zespołu autorskiego, ma na celu zaradzić temu niedostatkowi.
Trzeci tom publikacji poświęcony jest dziejom Łodzi w latach 1914–1945 – czasom, kiedy wielki przemysłowy ośrodek miejski mierzył się z dramatem dwóch wojen światowych oraz krótkim okresem odbudowy i rozwoju w niepodległej Rzeczypospolitej. Autorzy proponują Czytelnikowi podróż w czasie z dziewiętnastowiecznej „ziemi obiecanej” do dwudziestowiecznej nowoczesności. Podróż ta, okupiona wyludnieniem, zmianą oblicza narodowościowego, stratami materialnymi i dewastacją przemysłu, pokazała hart ducha oraz siłę miasta i jego mieszkańców. Nie tylko odbudowywali oni zniszczone fabryki, zakładali małe rodzinne firmy, tworzyli własną administrację, budowali szkoły, przedszkola, świątynie, ofiarnie pomagali najsłabszym spośród wielkomiejskiej społeczności, ale także bawili się i tworzyli. Gehenna wojny zmiotła z powierzchni ziemi dawny świat i ogromną rzeszę jego mieszkańców – łodzian. Tekst główny książki opowiada zniszczeniu i odrodzeniu, a uzupełniają go kapsuły zawierające fragmenty wartościowych źródeł, biogramy i ciekawostki oraz ilustracje.
Spis treści
Wstęp (Przemysław Waingertner) 9
Część I. Miasto w młynach Wielkiej Wojny 17
Miasto w młynach Wielkiej Wojny (1914–1918) (Aneta Stawiszyńska) 19
Miasto i jego władze 19
Demograficzna katastrofa 23
Przemysł w odwrocie 24
Kryzys dnia powszedniego i próby jego przezwyciężania 25
Życie religijne 30
Szkolnictwo 31
Ożywienie polityczne 32
W czasie wojny milczą (?) muzy 40
Część II. Lata Drugiej Rzeczypospolitej 47
Łodzianie międzywojnia i warunki ich życia 49
Społeczności międzywojennej Łodzi konterfekt zbiorowy (Małgorzata Łapa) 49
O pracy w „mieście włókna” (Magdalena Makówka) 65
Od „miasta analfabetów” do edukacyjnego wzorca (Małgorzata Łapa) 82
„Społeczeństwo obywatelskie”. Samoorganizacja mieszkańców międzywojennej Łodzi (Karol Chylak) 91
Współistnienie – współpraca – rywalizacja. Wielowyznaniowa społeczność miasta (Małgorzata Łapa, Karol Chylak) 109
W zdrowym ciele – zdrowy duch. Sport i rekreacja nad Łódką (Sebastian Glica) 140
Folklor łódzkiego międzywojnia (Sebastian Latocha) 155
Sztuka i artyści znad Łódki (Eleonora Jedlińska, Aneta Pawłowska, Irmina Gadowska, Agnieszka Świętosławska) 162
Cień „Ziemi Obiecanej” 189
Łódź na mapie gospodarczej Drugiej Rzeczypospolitej (Marcin Szymański) 189
Trudny czas łódzkiego przemysłu (Marcin Szymański) 201
Finanse, handel i usługi (Marcin Szymański) 219
Samorząd gospodarczy i dobrowolne zrzeszenia gospodarcze w Łodzi (Karol Chylak) 230
Łódzkie strajki (Karol Chylak) 246
Polityka gospodarcza miasta i przedsiębiorstwa miejskie (Marcin Szymański) 251
Wielkie plany. Koncepcje przebudowy i rozbudowy miasta (Rafał Bazaniak) 263
Oblicze miasta – architektura Łodzi międzywojennej (Krzysztof Stefański) 284
Polityka i władza 297
Mozaika polityczna międzywojennej Łodzi (Kamil Piskała) 297
Oblicza i działalność łódzkiego samorządu (Przemysław Waingertner) 340
Stolica województwa (Przemysław Waingertner, Katarzyna Derlatka) 357
Łódzka „czwarta władza” (Katarzyna Derlatka) 379
„Łódź wojskowa” (Witold Jarno) 393
Część III. Litzmannstadt 413
A więc wojna! 415
W cieniu wojny. Sytuacja w mieście i nastroje łodzian (Adam Sitarek) 415
Władze Łodzi wobec wybuchu wojny (Adam Sitarek) 418
Działania wojenne (Witold Jarno) 425
W III Rzeszy 441
Pierwsze tygodnie okupacji (Adam Sitarek) 441
Zaprowadzenie okupacyjnej administracji (Janusz Wróbel, Adam Sitarek) 444
Polityka niemiecka w mieście (Janusz Wróbel, Michał Turski) 447
Polskie Państwo Podziemne w Litzmannstadt (Tomasz Toborek) 468
Dzień powszedni w Litzmannstadt (Michał Turski) 477
Niemieckie plany przebudowy miasta w okresie okupacji (Krzysztof Stefański) 488
Koniec okupacji niemieckiej (Adam Sitarek) 494
Getto w Litzmannstadt 499
Przed powstaniem getta. Niemiecka polityka wobec Żydów (Adam Sitarek) 499
Utworzenie i organizacja „dzielnicy zamkniętej” (Adam Sitarek) 502
Warunki życia w getcie (Ewa Wiatr) 517
Eksterminacja (Ewa Wiatr) 530
Likwidacja getta (Adam Sitarek) 533
Część IV. Pieczęcie i herb Łodzi 539
Pieczęcie i herb Łodzi. Część 3: Lata 1914–1945 (Marek Adamczewski) 541
Wojenna prehistoria herbu międzywojennej Łodzi 544
W latach Drugiej Rzeczypospolitej 549
Herb Litzmannstadt 560
Wykaz skrótów 565
Bibliografia (wybór) 571
Wykaz rycin 585
Wykaz kapsuł 593
Wykaz tabel 595
Indeks nazw osobowych 597
Indeks nazw miejscowych 611
Książka historyczna ukazała się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego.
